知識と知性人である為の教養――豊かに生きるための二つの翼 ความรู้และปัญญา — วิชาสำหรับความเป็นมนุษย์ สองปีกแห่งการดำรงชีวิตอย่างงดงาม

序章：なぜ知識と知性、そして教養が大切なのか

บทนำ : ทำไมความรู้ ปัญญา และวิชาความรู้ทั่วไปจึงสำคัญ

人間は他の動物と異なり、言葉を持ち、歴史を記録し、未来を構想する存在です。
その営みを支えてきたものこそ知識を基盤とした、「知性」と「教養」だといえるでしょう。

มนุษย์แตกต่างจากสัตว์อื่น ๆ เพราะเรามีภาษา สามารถบันทึกประวัติศาสตร์ และวาดภาพอนาคตได้

สิ่งที่ค้ำจุนการดำรงอยู่เหล่านี้ ก็คือ “ปัญญา” และ “วิชาความรู้ทั่วไป” อันมีรากฐานอยู่บนความรู้นั่นเอง

知性は、物事を理解し、考え、判断し、問題を解決するための力です。
論理的に筋道を立てる力や、冷静に状況を分析する力を意味します。
ただし、知性を成立させるための基盤とも言える、知識が伴わなければ知性は成立しません。

ปัญญาคือพลังในการทำความเข้าใจ คิด วิเคราะห์ ตัดสิน และแก้ไขปัญหา

เป็นความสามารถในการจัดระเบียบเชิงตรรกะ และพินิจสถานการณ์อย่างสงบเยือกเย็น

อย่างไรก็ตาม ปัญญาไม่อาจเกิดขึ้นได้หากปราศจากความรู้ที่เป็นรากฐาน

そもそも、知性とは知識を応用し、問題解決や意思決定を行うための精神的な能力の総体であり、
知情意のうちの「知」の能力を指し、思考、判断、推理、創造力などが含まれます。
実際知識は、知性を育むための材料となり、知性は知識を応用して「知恵」に昇華させる中間段階に位置づけられます。

夏目漱石が書いた『草枕』の有名な冒頭の一節―――

智に働けば角が立つ。
情に棹させば流される。
意地を通せば窮屈だ。

これも、この知・情・意について、どれか１つに偏らないことが人生において大事だぞと教えてくれているものです。

โดยแท้จริงแล้ว ปัญญาคือความสามารถทางจิตที่ใช้ประยุกต์ความรู้เพื่อแก้ปัญหาและตัดสินใจ

เป็นพลังด้าน “รู้” ในสามด้านของจิตใจ—การรับรู้ อารมณ์ และเจตนา ซึ่งรวมถึงการคิด การตัดสิน การให้เหตุผล และความคิดสร้างสรรค์

ความรู้จึงเป็นวัตถุดิบในการหล่อเลี้ยงปัญญา ขณะที่ปัญญาคือการยกระดับความรู้ไปสู่ “ปรีชาญาณ” อันสูงกว่า

ดังที่นัตสึเมะ โซเซกิ ได้เขียนไว้ในประโยคอันลือชื่อจาก คุซะมากุระ ว่า

“เมื่อปัญญาเด่นชัดเกินไป ก็มักจะบาดคม

เมื่อปล่อยใจไปตามอารมณ์ ก็จะถูกพัดพาไป

เมื่อดื้อรั้นเกินไป ก็ย่อมอึดอัดคับแคบ”

ถ้อยคำนี้สอนเราว่า ในชีวิตนั้นสิ่งสำคัญคือการไม่เอนเอียงไปที่ใดที่หนึ่งในสามด้าน—การรับรู้ อารมณ์ หรือเจตนา—มากเกินไป

一方、教養は、単に知識の多さではなく、人間としての幅や深みをもたらす総合的な素養を指します。
文学や芸術、歴史、哲学といった学びだけでなく、日常生活や人間関係の中で培われる感性や態度も含まれます。

私たちは知識を得ることで知性の基盤を形成し、知性によって「正しく考える力」を獲得し、教養によって「よりよく生きる知恵」を身につけてきました。
これら二つは、人類史における文明の発展を導いた両輪であり、同時に私たち一人ひとりの人生をより豊かにしてくれる大切な要素です。

では、知性と教養はどのように身につき、そして現代に生きる私たちにどのような価値をもたらすのでしょうか。

ในอีกด้านหนึ่ง “วิชาความรู้ทั่วไป” มิได้หมายถึงเพียงปริมาณความรู้ หากแต่คือคุณสมบัติรวมที่สร้างความกว้างและลึกซึ้งในความเป็นมนุษย์ นอกจากการเรียนรู้ทางวรรณกรรม ศิลปะ ประวัติศาสตร์ และปรัชญาแล้ว ยังรวมถึงความละเมียดละไมทางความรู้สึกและท่าทีที่ก่อตัวขึ้นจากชีวิตประจำวันและความสัมพันธ์กับผู้อื่นด้วย

เรามีรากฐานจากความรู้เพื่อสร้างปัญญา ได้พลังในการคิดอย่างถูกต้องจากปัญญา และได้ปรีชาญาณในการดำรงชีวิตที่ดีขึ้นจากวิชาความรู้ทั่วไป สิ่งเหล่านี้สองประการจึงเปรียบเสมือนสองล้อที่ขับเคลื่อนความเจริญของอารยธรรม และเป็นองค์ประกอบสำคัญที่ทำให้ชีวิตของแต่ละคนงดงามและลึกซึ้งยิ่งขึ้น

เช่นนั้นแล้ว ปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไปก่อร่างขึ้นอย่างไร และจะมอบคุณค่าเช่นใดให้แก่พวกเราที่มีชีวิตอยู่ในยุคปัจจุบัน?

２．知性とは何か　
　２-1 思考の道具としての知性

知性とは、情報を整理し、因果関係を見抜き、適切な結論を導き出す能力です。数学や科学に限らず、日常の意思決定の中にも知性は働いています。たとえば、買い物をするとき、複数の商品を比較して最も良い選択をするのも知性の働きです。

知性はまた、先入観や感情に左右されず、冷静に物事を判断するための力でもあります。何が正しいのか、何が事実なのかを見極める姿勢は、現代社会において特に重要です。
インターネットも含め、現代は至るところに膨大な情報があふれていますが、そのすべてが正しいとは限りません。むしろ誤情報や偏った意見も多く存在します。
その中で真実を見抜く目を持つことこそ、知性の証といえるでしょう。

この点において、以前にもお話をしましたが“アンコンシャス・バイアス”（unconscious bias）ほど厄介なものはありません・・・

2.ปัญญาคืออะไร

2-1 ปัญญาในฐานะเครื่องมือแห่งการคิด

ปัญญาคือความสามารถในการจัดระเบียบข้อมูล มองเห็นความสัมพันธ์เชิงเหตุและผล และสรุปผลลัพธ์ที่เหมาะสม มันมิได้จำกัดอยู่แต่เพียงคณิตศาสตร์หรือวิทยาศาสตร์ หากยังปรากฏอยู่ในการตัดสินใจในชีวิตประจำวันด้วย ตัวอย่างเช่น การเปรียบเทียบสินค้าหลายชนิดเพื่อเลือกสิ่งที่ดีที่สุด ก็เป็นการทำงานของปัญญาเช่นกัน

ปัญญายังเป็นพลังในการตัดสินอย่างสงบ ไม่ปล่อยให้ความลำเอียงหรืออารมณ์ครอบงำ การแสวงหาว่าอะไรคือความจริง อะไรคือสิ่งที่ถูกต้อง ถือเป็นคุณสมบัติสำคัญอย่างยิ่งในสังคมปัจจุบัน เพราะยุคนี้เต็มไปด้วยข้อมูลมหาศาลจากทุกทิศทาง รวมถึงอินเทอร์เน็ต แต่หาใช่ว่าทั้งหมดนั้นจะถูกต้องเสมอไป ตรงกันข้าม ความเห็นที่บิดเบือนและข้อมูลที่ผิดพลาดมีอยู่ไม่น้อย การมี “ดวงตาที่มองเห็นความจริง” จึงเป็นเครื่องพิสูจน์ถึงการมีปัญญา

ในจุดนี้ “อคติโดยไม่รู้ตัว” (unconscious bias) ถือเป็นสิ่งที่ยุ่งยากที่สุดอย่างหนึ่ง …

　2-2. 知性の育ち方

知性は生まれつきの才能だけでなく、訓練によって育てることができます。

読書はその代表的な方法です。
異なる分野の本を読むことで、思考の幅が広がり、視野が広がります。
また、対話も重要です。他者の考えに耳を傾け、自分の意見を言葉にすることで、論理の整理や新たな気づきが生まれます。

さらに、知性は失敗や挫折からも育ちます。
困難な状況に直面したとき、原因を分析し、解決策を模索する経験は、知性を磨く最良の機会です。

実際、この幾多の困難に直面し、悩み、トライ＆エラーを経て掴んだ経験は大きな知性へと繋がります。
それは勉学に限らず、スポーツや音楽、資格試験なども含まれます。

さほど挫折や努力もなく社会に出たタイプほど、大きな勘違いをしている“アンコンシャス・バイアス”（unconscious bias）であることが多いのも事実です。

2-2 การหล่อเลี้ยงปัญญา

ปัญญาไม่ได้เป็นเพียงพรสวรรค์ติดตัวตั้งแต่เกิด แต่สามารถบ่มเพาะผ่านการฝึกฝนได้ การอ่านหนังสือคือวิธีสำคัญที่สุด การอ่านในหลากหลายสาขาจะทำให้ความคิดและมุมมองกว้างขึ้น

การสนทนาก็เป็นสิ่งจำเป็นเช่นกัน การฟังความคิดของผู้อื่นและการถ่ายทอดความเห็นของตนเอง ช่วยจัดระเบียบตรรกะและเปิดมุมมองใหม่ อีกทั้งปัญญายังเติบโตได้จากความล้มเหลวและอุปสรรค การเผชิญความยากลำบาก การวิเคราะห์สาเหตุ และการค้นหาทางแก้ไข คือโอกาสอันล้ำค่าในการขัดเกลาปัญญา

แท้จริงแล้ว ประสบการณ์ที่สั่งสมมาจากการลองผิดลองถูก ผ่านความทุกข์และการท้าทาย นำไปสู่ปัญญาอันยิ่งใหญ่ ไม่ว่าจะในด้านการเรียน กีฬา ดนตรี หรือแม้กระทั่งการสอบวัดผลต่าง ๆ

ในทางกลับกัน ผู้ที่เข้าสู่สังคมโดยแทบไม่เคยประสบความล้มเหลวหรือความพยายามอย่างแท้จริง ก็มักจะตกอยู่ใน “อคติโดยไม่รู้ตัว” โดยไม่ทันรู้ตัว ซึ่งเป็นความเข้าใจผิดที่ร้ายแรงไม่น้อย

３．教養とは何か　
　　3-1. 知識を超えた人間の深み

教養という言葉には、多くの人が「知識の豊かさ」を連想します。
しかし、教養は単なる物知りといったものではありません。

たとえば、歴史の年号をたくさん暗記していても、それだけでは教養があるとは言えません。
大切なのは、歴史を通じて「人間とは何か」「社会はどのように変化するのか」という問いを考えることです。

教養とは、人類が積み重ねてきた知恵や文化を学び、自らの人生や社会に照らし合わせて生き方の指針を得ることです。それは「知っている」から「わかる」へ、さらに「活かす」へと至る過程を含んでいます。

3-2. 教養がもたらす豊かさ

教養がある人は、視野が広く、多様な価値観を尊重できます。美しい絵画を見たときに感動できる心、異文化の人々と交流したときに違いを楽しめる心、歴史的な出来事から現代への教訓を学び取る心――これらは教養の力です。

また、教養は人生のあらゆる場面で役立ちます。人間関係においても、相手を理解し、共感するためには幅広い知識や感性が必要です。ビジネスの場でも、ただ専門的なスキルを持つだけでなく、社会全体を見渡す広い視野を持つことが信頼につながります。

3-1 ความลึกซึ้งของความเป็นมนุษย์เหนือกว่าความรู้

เมื่อเอ่ยถึงคำว่า “วิชาความรู้ทั่วไป” หลายคนอาจนึกถึงการมีความรู้มากมาย แต่แท้จริงแล้วไม่ใช่เพียงการเป็นคนรู้มากเท่านั้น ตัวอย่างเช่น การท่องจำปีศักราชทางประวัติศาสตร์ได้มากมาย ไม่ได้หมายความว่ามีวิชาความรู้ทั่วไป สิ่งสำคัญคือการเรียนรู้จากประวัติศาสตร์เพื่อตั้งคำถามว่า “มนุษย์คืออะไร” “สังคมเปลี่ยนแปลงอย่างไร”

วิชาความรู้ทั่วไปคือการเรียนรู้ภูมิปัญญาและวัฒนธรรมที่มนุษยชาติสั่งสมมา แล้วนำมาตรึกตรองกับชีวิตและสังคมของตนเอง เพื่อค้นหาทิศทางการดำเนินชีวิต มันคือเส้นทางจาก “การรู้” ไปสู่ “การเข้าใจ” และต่อยอดไปสู่ “การนำไปใช้”

3-2 ความงดงามที่วิชาความรู้ทั่วไปมอบให้

ผู้ที่มีวิชาความรู้ทั่วไปจะมีมุมมองกว้างและเคารพต่อคุณค่าที่หลากหลาย หัวใจที่ซาบซึ้งเมื่อเห็นภาพวาดอันงดงาม ความสามารถเพลิดเพลินไปกับความแตกต่างเมื่อติดต่อกับผู้คนต่างวัฒนธรรม หรือการเรียนรู้บทเรียนจากเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์เพื่อนำมาสู่ยุคปัจจุบัน สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นพลังแห่งวิชาความรู้ทั่วไป

ยิ่งไปกว่านั้น วิชาความรู้ทั่วไปยังมีคุณค่าในทุกมิติของชีวิต ในความสัมพันธ์กับผู้อื่น การทำความเข้าใจและเห็นอกเห็นใจต้องอาศัยความรู้และความละเอียดอ่อนที่กว้างไกล ส่วนในธุรกิจ การมีเพียงทักษะเฉพาะทางย่อมไม่เพียงพอ มุมมองที่กว้างไกลต่อทั้งสังคมต่างหากที่สร้างความน่าเชื่อถือ

４．知性と教養の関係

知性と教養は、しばしば対比的に語られることがあります。

「知性は論理、教養は感性」といった具合に。しかし実際には、この二つは補い合う関係にあります。

知性だけでは冷たい理屈に陥りやすく、教養だけでは根拠のない感傷に流されてしまうことがあります。論理と感性の両方を備えてこそ、人はバランスの取れた判断を下すことができるのです。

たとえば、社会問題に取り組む際にも、データや統計に基づいて合理的に考える「知性」と、そこに生きる人々の感情や文化的背景を理解する「教養」の両方が必要です。どちらか一方だけでは、本当の解決策にたどり着くことは難しいでしょう。

５．現代社会における知性と教養　　
　　5-1. 情報社会の課題

インターネットやSNSの普及によって、私たちはかつてないほど多くの情報に囲まれています。
しかし、その中には誤情報や偏見も少なくありません。
また経験の少ない人にとっては、“アンコンシャス・バイアス”（unconscious bias）タイプの意見に翻弄されることも多々あります。　一見、表面的な内容としては大きな間違いがない為、「なるほど！」と誤解してしまうのです。

“アンコンシャス・バイアス”（unconscious bias）タイプは、物事を掘り下げるということをせず、セミナータイプの内容としては問題ないこともありますが、根幹的な理解と解釈においては全く役にたちません。
知性がなければ情報を取捨選択できず、教養がなければその情報を人生に活かすことができないのです。

5-2. グローバル時代の教養

現代は国境を越えた交流が日常となる時代です。
異なる文化や価値観を理解し、尊重することは必須の能力です。

そのためには、相手を知り、自らを見つめ直す「文化的教養」が求められます。
それは時に食文化であったり、言語であったり様々なものから得ることが出来るでしょう。
そして何事もそうですが、それらは少し触れた程度で完全に理解できるものでもないのです。

ความสัมพันธ์ระหว่างปัญญากับวิชาความรู้ทั่วไป

ปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไปมักถูกพูดถึงในเชิงเปรียบเปรยกัน เช่น “ปัญญาคือตรรกะ วิชาความรู้ทั่วไปคือความรู้สึก” แต่ในความเป็นจริง ทั้งสองสิ่งนี้ต่างเกื้อหนุนกัน

หากมีแต่ปัญญา ก็เสี่ยงจะกลายเป็นเพียงเหตุผลที่เย็นชา หากมีแต่วิชาความรู้ทั่วไป ก็อาจหลงไปกับความรู้สึกไร้เหตุผล การมีทั้งตรรกะและความรู้สึกเข้าด้วยกันจึงทำให้มนุษย์สามารถตัดสินใจได้อย่างสมดุล

ตัวอย่างเช่น เมื่อแก้ไขปัญหาสังคม เราต้องใช้ทั้ง “ปัญญา” ที่พิจารณาอย่างมีเหตุผลจากข้อมูลและสถิติ และ “วิชาความรู้ทั่วไป” ที่เข้าใจอารมณ์และพื้นฐานทางวัฒนธรรมของผู้คน หากขาดฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ก็คงยากจะได้มาซึ่งคำตอบที่แท้จริง

5-1 ความท้าทายในยุคข้อมูลข่าวสาร

ด้วยการแพร่หลายของอินเทอร์เน็ตและสื่อสังคม เราถูกโอบล้อมด้วยข้อมูลมหาศาลอย่างที่ไม่เคยมีมาก่อน แต่ท่ามกลางนั้นก็มีทั้งข้อมูลผิดพลาดและความเห็นที่มีอคติ โดยเฉพาะผู้ที่ประสบการณ์ยังน้อย ก็มักถูกความคิดในลักษณะ “อคติโดยไม่รู้ตัว” หลอกล่อ เพราะภายนอกดูเหมือนถูกต้องจนทำให้เข้าใจผิดไปว่า “อ๋อ เป็นอย่างนี้นี่เอง”

แต่แท้จริงแล้ว ความคิดเช่นนี้ไม่เคยเจาะลึกถึงแก่น หากเพียงแค่ใช้เป็นหัวข้อสัมมนาอาจไม่มีปัญหา แต่ไม่อาจใช้สร้างความเข้าใจเชิงลึกได้ หากไร้ปัญญา เราก็ไม่อาจคัดกรองข้อมูลได้ และหากไร้วิชาความรู้ทั่วไป เราก็ไม่อาจนำข้อมูลเหล่านั้นมาใช้เพื่อชีวิตได้

5-2 วิชาความรู้ทั่วไปในยุคโลกาภิวัตน์

ยุคปัจจุบันคือยุคที่การติดต่อข้ามพรมแดนเป็นเรื่องธรรมดา การเข้าใจและเคารพวัฒนธรรมกับคุณค่าที่แตกต่างจึงเป็นทักษะจำเป็น สิ่งนี้ต้องอาศัย “วิชาความรู้ทั่วไปด้านวัฒนธรรม” ทั้งการเรียนรู้เรื่องอาหาร ภาษา และมิติอื่น ๆ ซึ่งไม่อาจเข้าใจได้อย่างแท้จริงเพียงสัมผัสผิวเผิน

６．知性と教養を育む方法

◆読書
　古典文学から最新の科学書まで、幅広く読むことが知性と教養の土台を作ります。
　ハウツー本ほど、ある意味において意味のない本はありません。
　セミナー詣と同じです。それらは歴史や古典に、その根幹は既に語られており、
　ある意味における真実は、文学も含め完成され時代を超えて継がれているものにこそ見出せます。

◆対話
　他者と意見を交わし、異なる視点を受け入れることで、自分の考えが磨かれます。
　それは、自分と同じ、もしくは下にいる人とのものでは意味がありません。
　自分より、高い位置にいる人たちと交流すべきです。
　そして、そういった人達は自分自身がその土俵に這いあがらない限り交流を得ることは難しいでしょう。

◆芸術や文化に触れる
　音楽、美術、映画、演劇などは感性を刺激し、人生に深みをもたらします。
　特に歴史を超えて継がれているものは、一時的な流行りのものとは全く異なります。
　好き嫌いといった主観ではなく、客観的に評価されている古典は特に触れてみるべきでしょう。

◆旅や交流
　新しい場所や文化、人に出会うことは、自分の枠を広げる最良の方法です。

◆日々の振り返り
　経験から学びを得るためには、立ち止まって考える習慣が大切です。
　己の発展途上、未熟さを自覚し、更に未来を描くためには振り返りは不可欠です。

วิธีบ่มเพาะปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไป

การอ่านหนังสือ

การอ่านอย่างกว้าง ตั้งแต่วรรณกรรมคลาสสิกจนถึงวิทยาศาสตร์ร่วมสมัย คือการสร้างรากฐานแห่งปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไป ตำราประเภท “ฮาวทู” นั้นแท้จริงแล้วแทบไม่มีสาระสำคัญใดมากไปกว่าการเข้าฟังสัมมนา เพราะแก่นแท้ถูกถ่ายทอดไว้แล้วในประวัติศาสตร์และงานคลาสสิก ซึ่งข้ามกาลเวลาและยังคงคุณค่า

การสนทนา

การแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและเปิดรับมุมมองที่แตกต่างจะขัดเกลาความคิดของเรา แต่จะต้องเป็นการสนทนากับผู้ที่อยู่ในระดับสูงกว่า มิใช่เพียงผู้ที่เสมอหรือด้อยกว่า ซึ่งย่อมเป็นเรื่องยากหากเราเองยังไม่พัฒนาจนถึงเวทีเดียวกับพวกเขา

การสัมผัสศิลปะและวัฒนธรรม

ดนตรี จิตรกรรม ภาพยนตร์ หรือการละคร ล้วนกระตุ้นความรู้สึกและเพิ่มความลึกซึ้งให้ชีวิต โดยเฉพาะงานคลาสสิกที่ถูกสืบทอดข้ามกาลเวลา ควรค่าแก่การสัมผัสมากกว่าสิ่งที่เป็นเพียงกระแสชั่วครั้งคราว

การเดินทางและการพบปะ

การออกไปเจอสถานที่ใหม่ ๆ วัฒนธรรมใหม่ ๆ และผู้คนใหม่ ๆ คือวิธีที่ดีที่สุดในการขยายขอบเขตของตนเอง

การทบทวนตนเองในแต่ละวัน

การหยุดคิดและทบทวนเป็นสิ่งสำคัญเพื่อเรียนรู้จากประสบการณ์ การยอมรับว่าตนเองยังอยู่ระหว่างการพัฒนาและยังไม่สมบูรณ์ พร้อมทั้งมุ่งวาดภาพอนาคต จำเป็นต้องอาศัยการหวนกลับมาพินิจตนเองเสมอ

７．結論：知性と教養のある生き方

知性と教養は、誰にとっても必要な「人生を豊かにする力」です。

知性によって私たちは正しく考え、教養によって私たちはより深く感じ、より広く理解します。両者がそろうことで、人は単なる情報処理の存在を超え、思慮深く、豊かで、温かい人間として生きることができるのです。

未来は予測できない時代ですが、知性と教養を備えていれば、どのような状況にも対応できます。
それは単なる成功のためではなく、自己の存在を明確に自覚し、周囲を導き、自分らしく誇りを持って生きるための土台となるでしょう。

そして最後に――

知性と教養を育てることは、一生をかけて行う営みです。
今日の一歩が、明日の豊かさへとつながることでしょう。

บทสรุป : การใช้ชีวิตด้วยปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไป

ปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไปคือพลังที่จำเป็นสำหรับทุกคน เพื่อทำให้ชีวิตงดงามและสมบูรณ์ยิ่งขึ้น ปัญญาเปิดทางให้เราคิดอย่างถูกต้อง ขณะที่วิชาความรู้ทั่วไปทำให้เรารู้สึกได้ลึกซึ้ง เข้าใจได้กว้างขวาง และเมื่อทั้งสองมาบรรจบกัน มนุษย์ก็จะก้าวพ้นจากการเป็นเพียงผู้ประมวลข้อมูล มาเป็นผู้มีความคิดรอบคอบ ลุ่มลึก และอบอุ่น

แม้อนาคตเป็นสิ่งคาดเดาไม่ได้ แต่ด้วยปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไป เราจะสามารถรับมือกับสถานการณ์ใด ๆ ได้ สิ่งนี้ไม่ใช่เพียงเพื่อความสำเร็จ แต่เพื่อให้เราตระหนักถึงการดำรงอยู่ของตนอย่างชัดเจน นำพาผู้คนรอบข้าง และดำเนินชีวิตอย่างภาคภูมิในแบบของตนเอง

ท้ายที่สุด —

การบ่มเพาะปัญญาและวิชาความรู้ทั่วไปคือการเดินทางตลอดชีวิต ก้าวเล็ก ๆ ในวันนี้ ย่อมเป็นสะพานเชื่อมไปสู่ความงดงามในวันพรุ่งนี้